Zazwyczaj oczywiste jest, że jeśli się zadłużamy, to wiemy, komu i jaką kwotę jesteśmy winni. W większości przypadków to wierzyciel poszukuje dłużnika, a nie dłużnik wierzyciela. Ta druga sytuacja też jednak może się zdarzyć. Wtedy właśnie można skorzystać z depozytu sądowego, żeby uwolnić się od długu i jego konsekwencji (np. kar umownych, odsetek, itp.).
Co to jest depozyt sądowy?
Depozyt sądowy jest to miejsce, do którego składa się wierzytelności, w sytuacji gdy dłużnik nie może złożyć ich bezpośrednio do wierzyciela. Do depozytu sądowego przyjmowane są:
- pieniądze – przechowuje się je na rachunku depozytowym Ministra Finansów;
- kosztowności, książeczki oszczędnościowe, papiery wartościowe i inne dokumenty oraz przedmioty, które mają być przyjęte do depozytu na podstawie przepisów szczególnych – przechowuje się w sądzie lub w banku;
- inne przedmioty – przechowuje się w miejscu wyznaczonym przez sąd.
Kiedy można skorzystać z depozytu sądowego?
Zgodnie z art. 467 k.c. dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego, jeżeli:
- wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna jego miejsca zamieszkania lub siedziby;
- wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia;
- powstał spór, kto jest wierzycielem;
- jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.
Zwłoka wierzyciela jest zatem jedną z przesłanek, które uzasadniają złożenie przedmiotu świadczenie na przedmiotowego depozytu. Powstaje ona, gdy bez uzasadnienia:
- wierzyciel uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie świadczenia;
- wierzyciel odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione;
- wierzyciel oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.
Procedura złożenia pieniędzy lub rzeczy do depozytu sądowego
Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego może być dokonane dopiero po uzyskaniu zezwolenia sądu. Jest tylko jeden wyjątek od tej zasady – gdy przedmiotem świadczenia są pieniądze polskie. Złożenie ich do depozytu (czyli wpłata na rachunek depozytowy Ministra Finansów) może być dokonane również przed uzyskaniem zezwolenia sądu. W takim wypadku składający depozyt (dłużnik) powinien równocześnie ze złożeniem pieniędzy złożyć stosowny wniosek w sądzie. W razie uwzględnienia tego wniosku złożenie do depozytu uważa się za dokonane w chwili, w której nastąpiło. W razie odmowy – pieniądze są zwracane, a dłużnik nie może się powoływać na spełnienie świadczenia i zwolnienie z zobowiązania.
Wniosek o złożenie do depozytu sądowego
Wydaniem zgody na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego zajmuje się sąd miejsca wykonania zobowiązania. Jeżeli miejsca tego nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wierzyciela, a gdy wierzyciel jest nieznany lub gdy nie jest znane miejsce jego zamieszkania – sąd miejsca zamieszkania dłużnika. Jeśli z kolei zobowiązanie jest zabezpieczone wpisem w księdze wieczystej, właściwy jest sąd miejsca położenia nieruchomości.
We wniosku o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego należy:
- określić zobowiązanie, przy wykonaniu którego składa się przedmiot;
- przytoczyć okoliczności uzasadniające złożenie;
- dokładnie oznaczyć przedmiot, który ma być złożony;
- wskazać osobę, której przedmiot ma być wydany, oraz warunki, pod którymi wydanie ma nastąpić.
W postępowaniu o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego sąd nie będzie badał prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku z rzeczywistością. Ograniczy się jedynie tylko do oceny, czy przytoczone okoliczności, które determinują złożenie do depozytu przedmiotu świadczenia jest prawnie uzasadnione.
Zgodnie z art. 67 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, składając wniosek o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, należy uiścić opłatę sądową w wysokości 100 zł.
Jak odebrać przedmiot z depozytu sądowego?
Do wydania przedmiotu z depozytu również jest potrzebna zgoda sądu. Wniosek o wydanie zgody może złożyć zarówno wierzyciel, jak i dłużnik (dopóki wierzyciel nie zgłosi się po ten przedmiot). We wniosku o wydanie z depozytu sądowego wierzyciel musi wykazać, że zostały spełnione warunki wskazane we wniosku o złożenie do depozytu. Jeśli natomiast do sądu w tym samym czasie trafią dwa wnioski – dłużnika i wierzyciela – sąd wyda przedmiot wierzycielowi.
Ile jest czasu na podjęcie depozytu sądowego?
W razie niepodjęcia depozytu w terminie następuje z mocy prawa jego likwidacja, co oznacza, że przechodzi on na rzecz Skarbu Państwa (wraz ze wszelkimi korzyściami i ciężarami, jakie powstały od dnia oddania przedmiotu do depozytu).
Termin odbioru depozytu wynosi 3 lata od dnia doręczenia uprawnionemu (wierzycielowi) wezwania do odbioru. Wezwania tego dokonuje przechowujący depozyt – niezwłocznie po jego złożeniu lub uzyskaniu wiadomości o wystąpieniu okoliczności, która umożliwia odebranie tego depozytu. W wezwaniu uprawniony do odbioru jest pouczany o skutkach jego niepodjęcia.
Gdy nie jest znane miejsce zamieszkania lub siedziba uprawnionego, przechowujący depozyt występuje do organu prowadzącego właściwą ewidencję, rejestr lub zbiór danych o udzielenie informacji umożliwiających ustalenie tego miejsca. Jeśli nie da się go ustalić, wezwanie do odbioru może nastąpić po upływie trzech lat od dnia złożenia przedmiotu do depozytu.
W razie braku możliwości doręczenia wezwania do odbioru depozytu lub nieustalenia uprawnionego, przechowujący depozyt jest obowiązany dokonać wezwania poprzez jego wywieszenie na tablicy informacyjnej w swojej siedzibie na okres sześciu miesięcy, a gdy szacunkowa wartość depozytu przekracza kwotę 5000 zł – zamieścić również ogłoszenie w dzienniku poczytnym w danej miejscowości lub w Biuletynie Informacji Publicznej.
Koszty przechowywania depozytu i utrzymania go w należytym stanie, a także koszty zawiadomień i poszukiwań ponosi uprawniony (wierzyciel).
——————————————————————————————————————
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. DzU z 2020 r., poz. 1740 ze zm.)
– Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. DzU z 2021 r., poz. 1805 ze zm.)
– Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o likwidacji niepodjętych depozytów (DzU z 2006 r., nr 208, poz.1537)